دفاع‌مقدس در تاریخ کشور ما، به‌عنوان اتفاقی که دنیایی از ماجراهای تلخ و شیرین را در خود جای داده، اهمیت ویژه‌ای دارد و در هر مقطعی، در فضاهای مختلف به آن پرداخته می‌شود. در کنار فیلم، مستند، نقاشی، عکس و... هنرهای نمایشی هم جزو رشته‌هایی است که با زبان خود، به این برهه از تاریخ پرداخته است.

نمایش «دریا دلان» از نمونه آثاری است که در این حوزه با نگاهی نو و به دور از اظهار نظرهای سلیقه‌ای گروه‌ها و ارگان‌های گوناگون شکل گرفته است.
این نمایش میدانی که در قالب پرفورمنس طراحی شده، انتظار مادر شهیدی را که سال‌هاست در جست‌وجوی فرزند خود است، روایت می‌کند و در این میان نقبی نیز به شهدای غواص کربلای‌۴ می‌زند. «دریادلان» از جمله آثاری است که به‌واسطه فضاسازی مطلوب و ایجاد زمینه برای برقراری هر چه بیشتر ارتباط با مخاطبانی از نسل امروز، کم‌وبیش مورد توجه قرار گرفته و این شب‌ها نیز اجرای آن در محوطه تئاترشهر تا ۲۰‌خرداد ادامه دارد.

شکل‌گیری مستقل «دریادلان»
شکل‌گیری این نمایش که در آب و شرایطی که چندان آسان نیست رقم می‌خورد و نگاهی که در آن وجود دارد، از موضوعاتی بود که آقای امیرحسین شفیعی، کارگردان این اثر، بیان کرد: ما نمایش را همزمان با تفحص پیکر شهدای غواص و زمانی که اعلام خبر آن موجی از احساسات را بین مردم ایجاد کرد، شکل دادیم. در همان زمان من تصمیم گرفتم که به جهت ادای دین به این شهدا که واقعاً از مظلوم‌ترین شهیدان دفاع‌مقدس هستند، کاری انجام دهم. پیش از آن هم در نظر داشتم که در آب به یک اجرا برسم و زمانی که موضوع شهدای غواص پیش آمد، با همکارانم تصمیم گرفتیم که نمایش دریادلان را در آن فضا اجرا کنیم. علاقه من هم اغلب به سمت کارهای محیطی است و همه این‌ها دست به دست هم دادند تا دریادلان در فرصتی حدود ۳۵‌روزه شکل بگیرد. در آن مقطع ما هر روز به‌صورت فشرده تمرین می‌کردیم و برای اربعین شهدای غواص، نخستین اجرا را انجام دادیم. بعد از اجرا هم، کار خوب‌تر از آن‌چه فکر می‌کردیم از آب درآمد و فضای معنوی که پشت آن بود، قطعا در این امر به ما کمک کرد.

شفیعی در ادامه عدم وابستگی به فضاهای مختلف را عامل تأثیرگذاری اثر خواند و گفت: نکته‌ای که باید بگویم این است که من هیچ وقت برای خوش‌آمدن سردار، مدیر.
پشت میزنشین‌ها و... کار نمی‌کنم، بلکه مطابق آرمان‌هایی که مردم و نسل جوان ما باید از دفاع‌مقدس به یاد داشته باشند، حرکت می‌کنم. به همین دلیل به نظر من دوره حرف‌های تکراری و (حاجی سیدتو کشتن‌ها و...) گذشته است. در این کار هم اگر دقت کنید متوجه می‌شوید که المان‌های معمولی دفاع‌مقدس در آن وجود ندارد، چون با زبان گذشته نمی‌شود با جوان امروزی صحبت کرد.

پولی که به اسم هنر هدر می‌رود
او افزود: ضمن این‌ها، وقتی ما اثر ارزشی را کار می‌کنیم باید فرمت‌های اجرایی مختلف را بشناسیم و بدانیم که چطور آن را ارائه دهیم. متأسفانه در این سال‌ها ما پولمان را خرج کارهای کلیشه‌ای و بدون مخاطب در عرصه دفاع‌مقدس کرده‌ایم و به‌جای پرورش هنرمندانی که بتوانند در این فضا کار کنند، ساختمان روی ساختمان گذاشته‌ایم، اما باید بدانیم که اضافه شدن به تعداد نهادها و سازمان‌ها، به‌طور صرف نمی‌تواند، فرهنگ دفاع‌مقدس را در بین جامعه منتشر کند.

ضمن آن‌که وقتی قرار است کاری در این حوزه اتفاق بیفتد، باید به سراغ بهترین‌ها رفت، اما سؤال این است چرا هیچ حمایتی از امثال آقای ایوب آقاخانی نمی‌شود. پاسخ این است که برخی از این حامیان می‌گویند شما باید آن‌طور که ما می‌گوییم، دفاع‌مقدس را ببینید، اما دیگر نمی‌خواهند متوجه شوند که گفته‌های آن‌ها و فرمتی که در نظر دارند، امروز مخاطب را جذب نمی‌کند و باید با نگاهی نو به سراغ جوان‌ترها رفت.

این کارگردان با بیان مشکلاتی که برای دیگر نگاه‌ها در این حوزه وجود دارد، ادامه داد: درباره همین نمایش که با استقبال خوبی هم مواجه شد و توانست با نسل جوان ارتباط برقرار کند، در سری نخست اجرا، کسانی که باید حامی کار می‌شدند و از آن‌ها انتظار نمی‌رفت؛ آن‌قدر برای ما حاشیه ایجاد کردند که تا یک‌سال نتوانستم کار کنم و درگیر پرداخت بدهی‌هایم شدم. اتفاقا هیچ منتی در قبل آن نمی‌گذارم، چون می‌خواستم حرفی را که می‌خواهم با توجه به اعتقاداتم بزنم، نه حرف و نگاه دیگران را منعکس کنم. در این بین هنر آن است، جوانی را که از ارزش‌های هشت سال دفاع‌مقدس دور بوده؛ به چنین آثاری جلب کنیم، وگرنه اتوبوس پر کردن و آدم آوردن که کاری ندارد.

 

نگاه متفاوت به رشادت زنان در دفاع‌مقدس
پرداخت نسبتا متفاوت به نقش زن در آن روزها و سختی‌هایی که متحمل شده بود نیز از موارد دیگری است که در «دریادلان» با وجود شیوه اجرایی که دارند، به چشم می‌خورد، موضوعی که شفیعی پیرامون آن گفت: همان‌طور که می‌دانید، این کار در آب اجرا می‌شود و در طول ۳۰‌شبی که اجرا داریم، خیلی از بازیگران مریض می‌شوند، حال این شرایط برای بازیگر خانم هم سخت‌تر می‌شود، چرا که کمتر کسی حاضر می‌شود در چنین فضایی چندین شب کار کند، به همین دلیل من مجبور شدم همسر خودم را برای آن انتخاب کنم. ما تمام این دشواری‌ها را به جان خریدیم، چون نمی‌توانیم نقش مادران، همسران شهدا و به‌طور کلی زن در دفاع‌مقدس را نادیده بگیریم. در اغلب این موارد نگاهی که به خانم‌ها وجود دارد، زنی است که در نبود همسر یا فرزندش ناله می‌کند، مدام چشم انتظار است و چیز دیگری از ویژگی‌های او نمی‌بینیم، اما ما سعی کردیم در این فضا رشادت‌هایی از یک مادر را هم نشان دهیم، به شکلی که گویی او لحظه‌به‌لحظه در شب عملیات کربلای‌۴ حضور دارد و آن درد را حس می‌کند.

 

داستان یک شکست
شفیعی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به یکی دیگر از ویژگی‌های «دریادلان» اشاره داشت و افزود: ما همیشه در آثار دفاع‌مقدسی که داریم از پیروزی‌هایمان یا مشکلات پس از جنگ حرف زدیم، اما کمتر پیش آمده که از ناکامی‌ها بگوییم. عملیات کربلای‌۴ برای ما یک شکست بود و بعد در عملیات کربلای ۵ موفق می‌شویم. حال پرداخت به شکستی که سال‌های بعد، افراد آن به قهرمانان ارزشمند و بزرگی تبدیل می‌شوند، اتفاقی است که مورد توجه مخاطب هم قرار می‌گیرد و من هم برای انعکاس آن تلاش کردم که مخاطب و نسل جوان را در رأس کار قرار دهم، در این بین مهم نیست که او قصه من را بگیرد یا خیر، بلکه همین که جرقه‌ای در ذهن‌شان بخورد که در این آب‌وخاک افرادی بودند که برای آن جان دادند، کفایت می‌کند. بخشی از افتخار من این است که دخترها و پسرهایی به تماشای این کار می‌نشینند که شاید ظاهرشان با آنچه مسوولان می‌خواهند، متفاوت است، اما پای این اثر اشک می‌ریزند و با آن ارتباط برقرار می‌کنند.

 

حرف فایده‌ای ندارد
نبود دیالوگ در این نمایش از موارد دیگری بود که شفیعی با اشاره به تأثیرگذاری آن گفت: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که کار را تأثیرگذار می‌کند، این است که من کلام را حذف کرده‌ام، چرا که نسل امروز ما دوست ندارد به حرف و نصیحت گوش کند. در سوی دیگر با تقویت بستر اجرایی، تلاشم این بود که هرچه بیشتر مخاطب را از بین هزاران فیلم و کلیپی که وجود دارد، به آن جذب کنم؛ ایجاد ریتم مناسب، افزایش جذابیت‌های بصری و حتی انتخاب موسیقی که عمدتا غربی و مطابق سلیقه جوان امروز است، از جمله این موارد برای ایجاد همان جذابیت است. علاوه‌بر این‌ها حرکات خلاقانه‌ای که کار را چشمنواز می‌کند هم از دیگر ویژگی‌های تأثیرگذار است.

شفیعی در پایان یادآور شد: من آرزویم این است که تمام نهادهای دفاع‌مقدسی و فضاهایی که در این زمینه کار می‌کنند، روزی هیچ‌کاری نکنند و میدان را بسپارند به کسانی که با دل و عقیده‌شان پیش می‌روند. احساس من این است که ما با ایجاد این مراکز اجازه ندادیم که تئاتر دفاع‌مقدسی‌مان رشد کند و این نگاه باید تغییر کند.

*صبح نو